1. ATMOSFER, HAVA, İKLİM VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLİŞKİSİ

Yerküreyi çepeçevre saran, yaşamın varlığını ve sürekliliğini sağlayan gaz örtüsüne ne denir?

Atmosfer veya Hava küre

---

Atmosferdeki bulut, yağış ve fırtına oluşumları vb. gibi hava olaylarının büyük bölümü ile atmosferi oluşturan azot (N), oksijen (O2), argon (Ar) gibi temel gazlar ile su buharı (H2O), karbondioksit (CO2) ve metan (CH4) gibi başlıca sera gazlarının büyük bölümü nerede bulunur?

Troposferde ve altorta stratosfer

---

Atmosferde bulunan gazlar hangi bölümünde yer alır?

% 90’ı atmosferin yeryüzünden yaklaşık 16 km’ye ve % 99’u ise yeryüzünden orta stratosfere kadar olan bölümü

---

Dünya yüzeyini çevreleyen atmosfer katmanı farklı özelliklere sahip çeşitli gazlardan oluşur. Bu gazlar ve oranları nelerdir?

• Azot (%78)

• Oksijen (%21

• Asal gazlar (%1)

---

Atmosferin katmanları sırası ile nelerdir?

Troposfer, Stratosfer, Mezosfer, Termosfer ve Ekzosfer

---

İklim olayları hangi katmanda yaşanır?

Troposfer

---

İklim olayları neden troposferde yaşanır?

Su buharının büyük kısmı bu katmanda bulunduğu için

---

Atmosferdeki gazların %75’i hangi katmanda bulunur?

Troposfer

---

Troposferin üstünde hangi katman yer alır?

STRATOSFER Troposferin üstünde, 50 km’ye kadar olan katmandır.

---

Ozon tabakasının büyük bir kısmı hangi katmanda yer alır?

STRATOSFER

---

Ozon tabakası ne işe yarar?

Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller.

---

Stratosferin üstünde yer alan katman hangisidir?

MEZOSFER dir. 80 km’ ye kadar olan katmandır.

---

Atmosfere giren gök taşları hangi katmanda yanar?

Atmosfere giren gök taşları MEZOSFER katmanında yanar. (yıldız kayması olayı) Bu nedenle yeryüzüne fazla göktaşı ulaşamaz.

---

Mezosferden sonra bulunan katman hangisidir?

TERMOSFER

---

Atmosferin en sıcak katmanı hangisidir?

TERMOSFER

---

Atmosferin en dış katmanı hangisidir?

EKZOSFER

---

Hava durumunun tanımı nedir?

Belirli bir yerde, belirli ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer meydana gelen meteorolojik olaylardır.

---

Hava durumunu inceleyen bilim dalı hangisidir?

Hava durumunu Meteoroloji bilimi inceler.

---

İklimin tanımı nedir?

Yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca gözlenen tüm hava koşullarının ortalama özelliklerinin yanı sıra, bu olayların yaşanma sıklıklarının zamansal dağılımlarının, gözlenen uç değerlerin, şiddetli olayların ve tüm değişkenlik çeşitlerinin bireşimi olarak tanımlanır.

---

İklim değişikliği nedir?

Nedeni ne olursa olsun iklim koşullarındaki geniş ölçekli (küresel) ve önemli bölgesel ya da yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaş gelişen değişiklikler olarak tanımlanır.

---

İklimi oluşturan meteorolojik olaylar nelerdir?

Sıcaklık, nem, basıncı, rüzgâr, yağış

---

İklimin oluşması için geçen süre ne kadardır.

Bir bölgede en az 30 yıllık hava durumu ortalamasının alınması gerekir.

---

İklimi inceleyen bilim dalı hangisidir?

İklimleri Klimatoloji bilimi inceler.

---

Tüm atmosfer hareketlerinin enerji kaynağı nedir?

Güneş’tir. Güneş’ten gelen kısa dalga boylu enerji (GKDB Güneş ışınımı) atmosferi geçerek yeryüzüne ulaşır.

---

İklim değişikliği nedir?

Nedeni ne olursa olsun iklim koşullarındaki geniş ölçekli (küresel) ve önemli bölgesel ya da yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaş gelişen değişiklikler olarak tanımlanır.

---

İklimsel değişkenlik nedir?

Tüm zaman ve alan ölçeklerinde iklimin ortalama durumundaki ve standart sapmalar ile uç olayların oluşumu gibi öteki istatistiklerindeki değişimlerdir.

---

İklimsel değişkenlik nasıl oluşur?

İklim sistemi içindeki doğal iç süreçlere (içsel değişkenlik) ya da doğal kaynaklı dış zorlama etmenlerindeki değişimlere (dışsal değişkenlik) bağlı olarak oluşabilir.

---

2. TÜRKİYE İKLİMİ VE KURAK BÖLGELER

Türkiye’deki egemen iklim tipi nedir?

Kışı ılıman/soğuk ve yağışlı, yazı kurak ve sıcak/çok sıcak subtropikal Akdeniz iklimidir.

---

Aridite nedir?

Yeryüzünün herhangi bir yerinde egemen olan fiziki coğrafya denetçilerinin ve uzun süreli atmosfer dolaşımı düzeneklerinin oluşturduğu sürekli yağış ve nem açığı koşulları ya da hidroklimatolojik kuraklıktır. Başka bir deyişle coğrafi veya klimatolojik kurak olma durumudur.

---

Kuraklığın yıl boyunca ya da yılın çok büyük bir bölümünde egemen olduğu arazilere ne ad verilir?

Arid bölge (kurak bölge)

---

Kuraklık nedir?

Yeryüzündeki çeşitli sistemlerce kullanılan doğal su varlığının, belirli bir zaman süresince ve bölgesel ölçekte uzun süreli ortalamanın ya da normalin altında gerçekleşmesi sonucunda, temel olarak şiddet, süre ve coğrafi yayılış bileşenleri ile nitelendirilebilen üç boyutlu bir doğa olayı biçiminde etkili olan su açığı ve yetersizliğidir.

---

Köppen iklim sınıfl andırma sisteminin birinci, ikinci ve üçüncü harflerine göre, Türkiye’deki iklim tiplerinin coğrafi dağılışı nasıldır?

Türkiye’de İç Anadolu Bölgesi’nin orta bölümü ve Doğu Anadolu’nun en doğusunda Van-Iğdır bölümü orta enlem yarıkurak step (BSk), Marmara kıyı bölümü dışında Karadeniz kıyı kuşağı nemli orta enlem (ılıman) iklimlerin kurak mevsimi olmayan yazı sıcak ve çok sıcak nemli subtropikal (Cfb , Cfa) Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile İç Anadolu’nun batı ve güney bölümleri yazı kurak sıcak ve çok sıcak subtropikal Akdeniz (Csb, Csa) İç ve Doğu Anadolu bölgelerinin genel olarak orta-kuzey bölümlerinde uzanan geniş bir kuşak yazı kurak nemli karasal (soğuk) (Ds), Kuzeydoğu Anadolu’nun (Erzurum-Kars Bölümü) ve İç Anadolu’nun kuzeyindeki görece dar bir alan ise kurak mevsimi olmayan nemli karasal (soğuk) (Df) iklim sınıfl arında yer alır.

---

Yıllık Aridite İndisi (Aİ) değerlerinin Türkiye üzerindeki coğrafi dağılışı nasıldır?

Türkiye’de çölleşmeye eğilimli yarı kurak ve kurakçayarı nemli araziler, ülke topraklarının yaklaşık % 30’unu kaplar. Nemlice-yarı nemli kuraklık sınıfı ile birlikte bu oran % 60’a ulaşır. Türkiye’nin su iklimindeki mevsimsellik ve yıllar arası değişkenlik de dikkat çekici derecede yüksektir.

---

3. İKLİM VE ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLER

İklimde meydana gelen değişikliklerin temel sebepleri nelerdir?

Milankovitch döngüleri, Güneş’ten gelen enerji miktarındaki değişimler, okyanussal ve atmosferik süreçler, volkanik püskürmeler ve atmosferdeki birikimleri insan etkinliklerinden kaynaklanan sera gazlarının (CO2, CH4, N2O) artışlarıdır.

---

Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) neden kurulmuştur?

Devletlere, iklim değişikliği konusunda bilimsel raporlar hazırlamak için kurulmuştur.

---

Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) kurucuları nelerdir?

1988 yılında Birleşmiş Milletler himayesinde Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ortaklığında (IPCC) kurulmuştur.

---

Sanayi Devrimi’nden bu yana gerçekleşen karbondioksit (CO2) ve diğer sera gazı emisyonlarının atmosferde birikmesi sonucunda gezegenimizin yüzey sıcaklığının ortalama olarak ne kadar artmıştır?

Yaklaşık 1.2°C derece kadar artış göstermiştir.

---

IPCC raporları ve çeşitli araştırmalarda gezegenimizin yüzey sıcaklığının yüzyıl sonuna kadar en fazla
kaç derece artış göstermesinin kabul edilebilir olduğu ve önlem alınmaz ise gezegenimizin iklim düzeninin kalıcı olarak değişime uğrayacağı “bilimsel olarak” kanıtlanmıştır?

En fazla 2°C artış olması kabul edilebilir.

---

“Kırmızı alarm” olarak değerlendirilen IPCC “İklim Değişikliği 2021: Fiziksel Bilim Temeli Raporu” nda insanlığın uluslararası kabul gören sıcaklık derecesi kaç °C derecedir?

1.5°C’lik geri dönülmez eşik noktasına tehlikeli bir yakınlıkta olduğunun, ısınmanın engellenmesinde mevcut çabaların yetersiz kaldığı belirtilmiştir.

---

BM Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (UNCCD) Sekreteryası tarafından yayımlanan “Sayılarla Kuraklık 2022 Raporu”na göre iklim değişikliğinin ekolojik dengeyi bozmasının sosyal ve ekonomik hayat üzerinde büyük etkileri nelerdir?

Yaklaşık 55 milyon insanın her yıl kuraklıktan doğrudan etkilenir.Dünyanın hemen her yerinde hayvancılık ve tarım için en ciddi tehlike haline gelmektedir. Hızlı nüfus artışıyla birlikte, su ve gıdaya erişimde eşitsizliklerin tüm dünya için güvenlik sorunu oluşturur. 2050 yılına kadar 216 milyon insanın su kıtlığı, kuraklık, tarımsal verimin azalması nedeniyle göç etmesinin beklenmektedir.

---

Küresel iklim değişikliğinin çevre ve iklim üzerindeki etkileri nelerdir?

Sanayi Devrimi’nden bu yana gezegenimizin yüzey sıcaklığının ortalama yaklaşık 1.2°C derece kadar artmıştır. Haziran 2022’de yayımlanan bir araştırma, Kuzey Kutbu’ndaki yüzey sıcaklıklarındaki ısınmanın dünyanın diğer bölgelerinden yedi kat daha fazla olduğunu ortaya koymuştur. NASA verilerine göre, Grönland’da 1993-2016 tarihleri arasında yılda 281 milyar ton buz erimiştir. Antarktika’da ise yine aynı tarihler arasında yıllık kaybolan buz miktarı 119 milyar tondur. Alpler, Himalayalar, And Dağları, Rocky Dağları, Afrika ve Alaska gibi farklı yerlerdeki dağ buzullarında daha önce görülmemiş erimeler görülmektedir. Okyanus asitlenmesi rekor yüksek seviyeye ulaşmıştır. Okyanuslardaki mercan resiflerinin %95’i ölmektedir. Hava sıcaklığındaki genel artış nedeniyle biyoçeşitlilik zarar görmektedir. Dünya genelinde; sel, kasırga, kuraklık ve orman yangını gibi hava olaylarına bağlı afetlerin sayısında ve şiddetinde rekor artışlar olmaktadır.

---

İklim değişikliğiyle mücadele için en bilinen tedbir nedir?

Sera gazı emisyonlarının azaltılması

---

4. İKLİM SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ

Küresel iklim başlıca beş bileşeni bulunan ve bu bileşenler arasındaki karşılıklı etkileşimleri de içeren karmaşık bir sistemdir. Bu bileşenler nelerdir?

1) Atmosfer (Hava Küre),
2) Hidrosfer (su küre),
3) Krayosfer (buz küre),
4) Litosfer (taş küre) ve
5) Biyosfer (yaşam küre)

---

Tüm atmosfer hareketlerinin enerji kaynağı nedir?

Güneş

---

İklim neden değişmektedir?

İklim sistemini yöneten Güneş enerjisi çeşitli zaman ölçeklerinde değiştiği için değişir.

---

Küresel ısınmaya yol açan sanayi Devrimi’nden sonra hızla artan sera gazları nelerdir?

CO2 (karbondioksit), CH4(metan) ve N2O (diazotmonoksit)

---

İklimi değiştiren dışsal faktörler nelerdir?

1- Doğal faktörler
2- Antropojenik Faktörler

---

İklim sistemindeki içsel interaktif bileşenler nelerdir?

Atmosfer, okyanuslar, deniz buzu, kara yüzeyi ve özellikleri, kar örtüsü, karasal buzu ve hidrolojiyi içermektedir.

---

İklim sistemine göre “dış” olarak nitelendirilen bileşenler nelerdir?

Güneş’i ve enerjisi, yerkürenin ekseni çevresindeki dönüşü, Güneş-Yer geometrisi, yerkürenin yörüngesi, kara ve deniz dağılışı, karaların fiziki coğrafi özellikleri, okyanus tabanı topografyası ve havza şekilleri, atmosfer ve okyanusların temel bileşimini ve kütlesini içerir.

---

İnsan faaliyetleri ile ortaya çıkan faktörlere ne denir?

Antropojenik faktörler

---

İklim değişikliğine neden olan ve insan faaliyetleri ile oluşan veya oluşmayan doğa içerisinde gerçekleşen faktörlere ne denir?

Doğal faktörler

---

Doğal faktörler nelerdir?

• Orbital Değişiklik

• Güneşteki Değişkenlik

• Volkanik Patlamalar

• Orman Yangınları

---

Volkanik Patlamalar ve Orman Yangınları gibi unsurlar iklim değişikliğine nasıl neden olur?

Atmosferdeki gaz yoğunluğunu değiştirerek

---

5. GÜNEŞ RADYASYONU VE KÜRESEL ENERJİ DENGESİ

Güneş ve Yer Işınımı Radyant enerji nedir?

Elektromanyetik radyasyon (ışınım) ve Güneş ışınımı olarak da adlandırılır.

---

Atmosferin üst sınırına ulaşan Güneş ışınımının tutarına ne denir?

Güneş sabiti (Sc) olarak adlandırılır. Güneş sabitinin değeri Sc = 1367 W/m2 ’dir (∼1.96 kal/cm2 /dakika ya da 1.4 kW · m-2 )

---

Atmosferin Güneş’e bakan dış yüzündeki bir alanda, bir metrekarelik bir yüzeye saniyede düşen enerji miktarı ne kadardır?

Yaklaşık 1367 Watt (W) (Güneş sabiti)

---

Yerküreyi ilgilendiren elektromanyetik ışınımlar nelerdir?

1) Güneş’ten yerküreye ulaşan GKDB Güneş ışınımı
2) Yeryüzünden salınan GUDB karasal ya da yer ışınımı

---

Güneş enerjisi, uzaydan yeryüzüne doğru taşındığı için atmosfer ile etkileşimi nasıl gerçekleşir?

Güneş enerjisinin bir bölümü, atmosferden uzaya geri yansır, bir bölümü emilir ve ısıya dönüşür, bir bölümü de yeryüzüne geçer (transmisyon).

---

Yeryüzüne işleyen ve orada emilen ışınım yüzeyde nasıl etkiler bırakır?

Yüzeyi ısıtır, suyu buharlaştırır, karları eritir ve toprak örtüsünü ısıtır. Bunun sonucunda, Güneş ışınımı, çeşitli enerji biçimlerine dönüşür. Sonunda bu enerji de atmosfere geçer, orada emilir ve uzun dalga boylu (UDB) ışınım olarak yeryüzüne ve uzaya doğru yeniden salınır.

---

Yerkürenin hareketleri nelerdir?

Rotasyon, revolusyon ve presesyon olarak adlandırılan başlıca üç hareketi vardır.

---

Rotasyon hareketi nedir?

Yerkürenin kendi ekseni çevresindeki dönüşüdür.Yerkürenin kuzey ve güney kutup noktalarını birbirine bağlayan ekseni çevresinde 24 saatte tamamladığı bu hareketi sonucunda, gece ve gündüzün günlük döngüsü oluşur.

---

Revolusyon hareketi nedir?

Yerkürenin Güneş’in çevresindeki yörüngesini (ekliptik düzlemini) izleyerek yaptığı dönüş hareketidir.

---

Presesyon (yalpalama) hareketi nedir?

Dünya’nın rotasyon sırasında, başını sallayan bir topaç gibi yalpalayarak yaptığı dönüş hareketidir. Presesyon hareketi nin nedeni, Dünya’nın Ekvator bölgesinin şişkin ve ekseninin eğimli olması ve bunun sonucunda Güneş’in ve Ay’ın, yerkürenin çeşitli bölümleri üzerinde farklı çekim yapmalarıdır.

---

GKDB Güneş ışınımının ne kadarı atmosfer penceresi yoluyla uzaya kaçar?

Yaklaşık % 31’i (yerkürenin ortalama albedosu) yeryüzünden ve atmosferden yansıyarak ve saçılarak % 57’si atmosferden geri ışıyarak Yaklaşık % 12’si yerden geri ışıyarak atmosfer yoluyla uzaya çıkar. Sonuçta, gelen Güneş enerjisi, gezegensel olarak, yansıma, saçılma ve ışınım yoluyla uzaya geri dönmüş olur.

---

GKDB Güneş enerjisi ile GUDB kızılötesi ışınım arasındaki dengeyi değiştirebilecek birçok etmen vardır. Günümüzde bu dengeyi bozup iklimi  değiştirme gücüne sahip olan etmenler nelerdir?

Fosil yakıt yanması, arazi kullanımı değişiklikleri ve ormansızlaşma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleridir.

---

Atmosferdeki ışınımsal olarak etkin/küresel
ısınma potansiyelleri yüksek olan sera gazları nelerdir?
Karbondioksit (CO2), metan (CH4), diazotmonoksit
(N2O), aerosollerin ve ozon katmanında incelmeye
neden olan ozon bozucu maddelerdir.
6. DOĞAL İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ: LEVHA
HAREKETLERİ VE MİLANKOVİÇ DÖNGÜLERİ
Levha Tektoniği Nedir?
Dünya’nın kabuğunun 7 büyük “levhaya” ayrıldığını
ve bu levhaların manto üzerinde serbest olarak
yüzdüğünü öne süren teori
Mantonun üst bölümüne ne denir?
Astenosfer
Litosferi oluşturan geniş ve katı levha parçalarının
hareketi ne denir?
Levha tektoniği (plaka tektoniği) olarak adlandırılır.
Bu harekete sebep olan etken nedir?
Litosferi oluşturan geniş ve katı levha parçaları,
astenosferdeki konveksiyon hücrelerinin oluşturduğu
iç dolaşıma bağlı olarak hareket etmektedir.

Levhaların hareketlerinin isimleri nelerdir?
Levhalar, bu sınırlar boyunca uzaklaşır (diverjans),
yaklaşır (konverjans) ya da yanal olarak hareket
eder. (transform levha sınırı)
Levhaların hareketleri nasıl gerçekleşir?
Levha hareketleri, yılda birkaç milimetreden (mm)
birkaç santi metreye değişen bir yavaş hareket olarak
gerçekleşir. Levha hareketlerinin yavaş oluşu
kıtaların parçalanmasına ve okyanus havzalarının
oluşmasına neden olur.
Dünya’daki üç ana iklim zorlama etmenleri nelerdir?
Levha tektoniği
Dünya’nın yörüngesinin şeklindeki ve kendi dönüş
ekseninin eğimindeki vb. değişikliklerin (orbital
zorlama) nedeni nedir?
Güneş enerjisinin şiddeti ndeki değişiklikler
Levha tektoniği, iklime nasıl etki eder?
Doğrudan etkisi olan bazı etmenlerin tersine, milyonlarca
yıl boyunca çok yavaş çalışır.
Dünyanın güneş etrafı nda dönüşünden veya güneşe
göre pozisyonundan kaynaklanan değişikliklere
ne denir?
Orbital değişiklikler
Milankoviç döngüleri nedir?
Dünya ekseninin eğimindeki ve Dünya’nın Güneş
çevresindeki yörüngesinin şeklindeki yavaş değişikliklerin
yerküre iklimi üzerindeki etkisidir, yani
orbital zorlamasıdır.
7. İNSAN KAYNAKLI İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ:
KUVVETLENEN SERA ETKİSİ VE KÜRESEL ISINMA
Işınımsal zorlama nedir?
Yer/atmosfer sisteminin enerji dengesindeki herhangi
bir değişiklikti r.
İklim değişikliğine neden olan başlıca olumsuz
insan etkinlikleri ve eylemleri elere sebep olabilir?
Hızla artmakta olan sera gazları (karbondioksit
(CO2), metan (CH4), diazotmonoksit (N2O), aerosollerin
ve ozon katmanında incelmeye neden
olan ozon bozucu maddeleri), arazi kullanımı, arazi
kullanımı değişikliği ve ormansızlaşma, tarımsal
etkinlikler, sanayi süreçleridir.
Dünyadaki iklim sistemini etkileyen faktörler nelerdir?
1. Güneşten gelen kısa dalga boylu enerji
2. Dünyanın yörüngesi (Dünya’nın Güneş’in etrafı
nda aldığı yolu gösteren değişiklikler)
3. Dünya’nın Güneş’e göre pozisyonu (yakınlık,
mesafe,)
4. Dünyanın Yüzey Albedosu
5. Artan Sera gazları veya sera gazı konsantrasyondaki
değişiklikler
6. Arazi örtüsündeki değişiklik
7. Atmosferdeki hava kirliliği
Havayı kirleten ve sera etkisi oluşturan madde ve
gazlar nelerdir?
CO2, N2O ve CH4 gibi önemli sera gazlarının atmosferdeki
tutarları Sanayi Devrimi’nden beri
artmaktadır.
CO2, CH4 veN2O, hem doğal hem de antropojen
(insan eylem ve etkinlikleriyle ilişkili) kaynaklara
sahipti r.
Bunların dışında, hidrofl orokarbonlar (HFC’ler),
perfl orokarbonlar (PFC’ler), klorofl orokarbonlar
(CFC’ler) ve bunların çeşitli türevlerini içeren insan
kaynaklı yapay sera gazları/maddeleriyse, 20.
yüzyıldan beri sanayi süreçleriyle üreti lmekte ve
atmosfere salınmaktadır.
Sera etkisi nedir?
Atmosferdeki gazların gelen Güneş ışınımına karşı
geçirgen, buna karşılık geri salınan uzun dalga
boylu yer ışınımına karşı çok daha az geçirgen
olması nedeniyle, yerkürenin beklenenden daha
fazla ısınmasını sağlayan ve ısı dengesini düzenleyen
doğal süreç olarak tanımlanabilir
Doğal sera etkisinin oluşumu nelere bağlıdır?
Doğal sera etkisinin oluşumu atmosferin GKDB
Güneş ışınımını geçirme, buna karşılık GUDB yer
ışınımını tutma eğiliminde olmasına bağlıdır.

Kuvvetlenen sera etkisi nedir?
Yerküre/atmosfer ortak sisteminin enerji dengesine
yapılan poziti f katkı, kuvvetlenen sera etkisi
olarak adlandırılır. Sera gazlarının atmosferdeki
birikimlerinde gözlenen artı şlar, yerküre’nin
GUDB ışınım yoluyla soğuma etkinliğini zayıfl atarak
onu daha fazla ısıtma eğilimindeki bir poziti f
ışınımsal zorlamanın oluşmasını sağlar.
Küresel iklim değişikliğinin en bilinen parametresi
nedir?
Sıcaklık değişimi
Ortalama sıcaklık artı şı, Dünyanın her yerinde aynı
ölçüde mi hissedilir?
Nüfusun %20 ile %40 arasında ki bir bölgedeki sıcaklık
artı şı 1,5°C civarındadır. Bazı bölgeler iklim
değişikliğinden çok daha fazla etkilenirler.
Son yıllarda, küresel iklim değişikliğinden dolayı
hava ve iklim dinamiklerinde gözlenen bazı değişimler
vardır. Bu değişimler nelerdir?
Buharlaşma ve yağmur miktarındaki artı ş
Yağmurun büyük bir kısmının sağanak şeklinde
yağıyor olması
Buzulların gerilemesi
Denizlerdeki buzulların küçülmesi ve deniz su seviyesinin
yükselmesi
Mercanların beyaz rengine dönüşmesi
Orman yangınlarının hızla artması
Fırtı na ve sel gibi doğa olaylarının daha çok yaşanır
olması
Okyanus asitlenmesi ile iklim değişikliğini nasıl etkiler?
Okyanuslarda yutulan CO2 gazı okyanusların ph
seviyesini düşürür ve asidik hale geti rir. Sonuç
olarak okyanuslar bir anda CO2 kaynağı haline
gelebilir.
Küresel iklim değişikliği parametrelerinden buzullar,
kar örtüsü ve kar tabakası nasıl bir etki oluşturur?
Bunlar erimeye başladığında albedo düşer ve
enerjinin açığa çıkmasına neden olur. Bu durumda
sıcaklık artar. Deniz seviyesinin artmasına neden
olur. Deniz›in yapısı değişir, bu değişim ph seviyesini,
tuzluluğu, sıcaklığı değişti rir.
Küresel iklim değişikliğindeki hidrolojik sistemlerin
değişimi neleri içerir?
Tatlı su kaynaklarındaki değişiklik veya yer değişti
rme
Nitelik ve nicelik oranındaki farklılaşmalar
Değişen yağış rejimleri (küresel ölçekte veya bölgesel
ölçekte)
Isı dalgaları
İklim değişikliğine bağlı afetler ve iklim
değişikliğinin neden olduğu olumsuz riskler
nelerdir?
Yağışlar da artı ş, (yağışların şiddeti nin artması ve
frekansının değişmesi çok yoğun ve şiddetli olması)
Yağışın hiç gerçekleşmemesi
8. İNSAN KAYNAKLI İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ:
FOSİL YAKITLARIN YAKILMASI VE ORMANLAŞTIRMA
BAĞLAMINDA KÜRESEL ISINMA SORUNSALI
Ormansızlaşma ve Fosil Yakıt Yanmasının İklim Değişikliği
Açısından Farklılaşması
Ormansızlaşmanın ve fosil yakıtların yakılması
sonucu oluşan, kuvvetlenen sera etkisini ve insan
kaynaklı iklim değişikliğini iyi anlayabilmek için
karadaki karbon ve fosil yakıt karbonu çok farklı
şekillerde ele alınmalıdır. Karbon, kara ve atmosfer
arasında her zaman doğal olarak ve insan eylemleri
yoluyla karşılıklı değişmektedir. Bu nedenle,
ormansızlaşma gibi olumsuzluklar nedeniyle
kara biyosferinden (toprak, bitkiler) kaybedilen
karbondioksit (CO2), basitçe zaten “akti f” karbonun
karadan atmosfere aktarılmasıdır (Türkeş,
2021b). Aynı şekilde, ağaç dikmek ve ormanlaştı rmak
da bu akti f karbonun bir kısmını atmosferden
toprağa geri döndürür. Buna karşılık, yanan fosil
yakıtlardan yayılan CO2, milyonlarca yıldır akti f
karaatmosfer karbon değişimine karşı kalıcı olarak
kilitlenmiş olan karbondan gelir
BMİDÇS Paris Antlaşması’nın küresel ısınma hedeflerini
tutt urmak ve insan kaynaklı iklim değişikliğini
azaltmak için ormanlaşma ile ilgili neler yapılmalıdır?
Ormanları koruyup gelişti rerek yutak kapasitesini
artı rma yoluyla insan kaynaklı karbonu arazide
tutmak (negati f salımlar) çok önemlidir.

BMİDÇS Paris Antlaşması’nın küresel ısınma hedeflerini
tutt urmak ve insan kaynaklı iklim değişikliğini
azaltmak için neler yapılmalıdır?
Doğrudan fosil yakıt kullanımını azaltma, fosil yakıtlı
enerji sistemlerinden 10-15 yıllık bir dönemde
vazgeçmek ve güneş, rüzgâr gibi yenilenebilir
enerjilerin birincil enerji kaynakları içindeki payını
artı rmak, enerji tasarrufu, iklim ve çevre dostu
sürdürülebilir tarım ve döngüsel ekonomi
Karbon bakımından zengin bitki örtüsünün korunması
ve eski haline geti rilmesinin faydası nelerdir?
Biyolojik çeşitliliğin ve su kalitesinin korunması ile
uzun vadeli toprak karbon depolamasının gelişti -
rilmesidir.
Arazi temelli karbon azaltı mı için gereken
yaklaşımlar nelerdir?
Toprak karbonunu korumak için iyileşti rilmiş arazi
yöneti mini, sürdürülebilir biyoenerji sistemlerinin
gelişti rilmesini, kıyı ve sulak alan ekosistemlerinde
depolanan karbonun korunmasını içerir.
Ormansızlaşma iklim değişikliğini nasıl etkiler?
Fosil yakıtlardan kaynaklanan yıllık karbon salımları,
sürdürülebilir arazi karbon azaltma yöntemleriyle
depolanabilecek yıllık karbon miktarından
on kat daha fazladır.
Yanan fosil yakıtlar, ormansızlaşma ve diğer etkinlikler
nedeniyle karbon yutaklarının yok edilmesiyle
birlikte, atmosferde giderek ormanlar gibi
mevcut karbon yutaklarından emilebilenden daha
fazla CO2 kalmasına ya da birikmesine katkıda
bulunmuştur. Atmosferdeki CO2, metan ve diazotmonoksit
gibi sera gazlarının artan birikimleri,
ısı enerjisini alt atmosferde hapsetti ği için küresel
ısınmayı teti kler.
Arazi kullanımında tahribatı n yapılması neye neden
olur?
Yutak alanların azaltı lmasına neden olur, bu durumda
da emisyon azalacakken artmasını sağlar.
Arazi kullanımdaki yapılan değişiklikler albedo miktarı
nasıl etkiler?
Yüzeylerin yansıtma gücünü etkileyerek küresel
iklim sistemi üzerinde olumsuz etkilere neden
olmaktadır.
Bir yüzeyin üzerine düşen elektromanyeti k enerjiyi
yansıtma kapasitesine ne denir?
Albedo
Yutak alan nedir?
Karbondioksiti atmosferden yutarak depolayan
doğal veya insan yapımı sistemlerdir.
Yutak alanlar nerelerdir?
Ormanlar en yaygın yutak türüdür. Ayrıca, toprak,
turba, permafrost (sürekli donmuş halde bulunan
toprak), toprak tabakaları, okyanus suyu ve derin
okyanustaki karbonat çökelti leri
Yenilenebilir Enerji Nedir?
Sürekli devam eden doğal süreçlerdeki var olan
enerji akışından elde edilen enerjidir.
Yenilenebilir enerji kaynakları nelerdir?
Güneş Enerjisi, Rüzgar Enerjisi, Biyokütle
Enerjisi, Jeotermal Enerji, Hidroelektrik Enerji,
Hidrojen Enerjisi, Dalga Enerjisi
9. AŞIRI HAVA VE İKLİM OLAYLARI: SICAK HAVA
DALGALARI, ŞİDDETLİ YAĞIŞLAR VE KURAKLIKLAR
Başlıca sera gazları nelerdir?
Karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve diazotmonoksit
(N2O) gibi gazlardır.
Sera etkisinin en önemli sonucu nedir?
Sera etkisinin en önemli sonucu, yerkürenin enerji
dengesi üzerinde ek bir poziti f ışınımsal zorlama
oluşturarak, Dünya ikliminin daha sıcak ve daha
değişken olmasına neden olmasıdır.
Sera etkisinin sonucu olarak yağışlarda gözlemlenen
önemli değişimler nelerdir?
Yağışlarda 20. yüzyılın ortalarından günümüze
değin Dünya’nın çeşitli bölgelerinde, (örneğin
Akdeniz Havzası ülkelerinin bazılarında ve Türkiye’de)
önemli azalış (kuraklıklar) ve artı ş eğilimleri
gözlenmiş; bazı ekstrem (aşırı) olaylarda önemli
değişiklikler ortaya çıkmıştı r.

İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin, hava ve iklim
üzerindeki gözlemlenen etkileri nelerdir?
İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin, birçok hava ve
iklim ekstremlerini (aşırılıklarını) etkilediği görülmektedir.
Sıcak hava dalgaları, daha kuvvetli ve
şiddetli yağışlar, kuraklıklar ve tropikal siklonlar
gibi gözlemlenen değişiklikleri mevcutt ur.
İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin ana itici güç
olduğu değişiler nelerdir?
1950’lerden bu yana çoğu kara bölgesinde sıcak
hava dalgalarını içeren aşırı sıcakların daha sık ve
daha şiddetli hale geldiği, soğuk hava dalgaları
dâhilaşırı soğukların daha az sıklıkta ve daha az
şiddetli olduğu tespit edilmişti r.
Küresel iklim sistemindeki değişikliklerinin denizlerde
gözlemlenen etkisi nedir?
Denizlerdeki ısı dalgalarının sıklığı 1980’lerden bu
yana yaklaşık iki katı na çıkmıştır.
İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin tarımsal ve ekolojik
kuraklığa etkisi nedir?
İnsan kaynaklı iklim değişikliği, yağışın azaldığı
bölgelerde daha belirgin olmak üzere, artan hava
sıcaklıklarının bir fonksiyonu olan toprak neminin
buharlaşması nedeniyle bazı bölgelerde tarımsal
ve ekolojik kuraklıkların artmasına katkıda bulunmuştur.
İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin küresel ölçekte
gözlemlenen etkisi nedir?
Küresel ölçekte eş zamanlı sıcak hava dalgaları ve
kuraklıkların sıklığındaki artı şların yanı sıra, tüm
yerleşik kıtaların bazı bölgelerinde yangına elverişli
hava ve bazı yerlerde bileşik sel oluşumlarıvb.
aşırı olayları arttı rmıştı r.
Küresel ısınmadaki her artı şın meydana geti rdiği
etkiler nelerdir?
Her ek 0.5 °C’lik küresel ısınma, bazı bölgelerde
büyük olasılıkla sıcak hava dalgaları ve kuvvetli
yağışlar dâhil olmak üzere, aşırı sıcaklık
olaylarının şiddetinde ve sıklığında belirgin
artışlara ve ayrıca bazı bölgelerde tarımsal ve ekolojik
kuraklıklara neden olabilmektedir.
10. İKLİM DİPLOMASİSİ, BİRLEŞMİŞ MİLETLER
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ VE
KYOTO PROTOKOLÜ
İklim değişikliği diplomasisi (iklim diplomasisi)
nedir?
Bilim, teknoloji, coğrafi temsil, politi k süreçler,
yasalar, eti k, hakkaniyet ve felsefe gibi zengin bir
çeşitlilik barındıran, çok disiplinli ve disiplinler
arası bir düzlemden gelen ve/veyahut bir bilimpoliti
ka arayüzünden beslenen, girdilere dayalı
uzun soluklu ve çok tarafl ı bir politi ka alanı ve
yaklaşımına iklim değişikliği diplomasisi (iklim
diplomasisi) denir.
İklim değişikliği konularının önemli paydaşları
nelerdir/kimlerdir?
Devletler, sivil toplum örgütleri, yerel yöneti mler,
iş dünyası ve akademiyi içeren diğer aktörler iklim
değişikliği konularının önemli paydaşlarıdır.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi (BMİDÇS) özelliği nedir?
Sera gazı salımlarını belirli bir yıl düzeyinde tutma
ya da belirlenen bir yıla kadar istenen oranda
azaltma girişimlerinin en önemlisidir.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi (BMİDÇS) ne zaman imzaya açılmış ve
hangi tarihte yürürlüğe girmişti r?
Haziran 1992’de Brezilya’nın Rio kenti nde gerçekleşti
rilen BM Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda
(UNCED) imzaya açılan Sözleşme’yi, Haziran
1993’e kadar 166 ülke ve Avrupa Topluluğu ülkeleri
imzalamış ve sözleşme 21 Mart 1994 tarihinde
yürürlüğe girmiştir.
Türkiye BMİDÇS’yi Rio’da niçin imzalamamıştı r ?
Türkiye, BMİDÇS’nin eklerinde gelişmiş ülkeler
arasında değerlendirildiğinden, özellikle enerji
ilişkili CO2 ve öteki sera gazı salımlarını 2000 yılına
kadar 1990 düzeyine indirme, gelişmekte olan
ülkelere mali ve teknolojik yardım vb. konularındaki
yükümlülüklerini yerine geti remeyeceği gerçeğiyle,
BMİDÇS’yi Rio’da imzalamamıştı r.
Türkiye hangi tarihte BMİDÇS’ye taraf ülke olarak
kabul edilmişti r?
Türkiye BMİDÇS’ye, 24 Mayıs 2004’te taraf ülke
olarak kabul edilmişti r.

BMİDÇS (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi)’nin nihai amacı nedir?
BMİDÇS’nin nihai amacı, “Atmosferdeki sera gazı
birikimlerini, insanın iklim sistemi üstündeki
tehlikeli etkilerini önleyecek bir düzeyde
durdurmayı başarmaktı r”
BMİDÇS’nin tüm tarafl ara yüklediği ortak
yükümlülük nedir?
BMİDÇS’nin tüm tarafl ara yüklediği ortak
yükümlülük, insan kaynaklı sera gazı salımlarının
ve iklim değişikliğinin durdurulması ve etkilerinin
azaltı lmasıdır.
BMİDÇS Kyoto Protokolü (KP)’nde hangi
yükümlülükler düzenlenmişti r?
BMİDÇS Kyoto Protokolü (KP)’nde, küresel
düzeydeki insan kaynaklı sera gazı salımlarını 2000
sonrasında azaltmaya yönelik yasal yükümlülükler
düzenlenmişti r.
BMİDÇS Kyoto Protokolü (KP) hangi tarihte kabul
edilmişti r?
Kyoto Protokolü (KP), 11 Aralık 1997’de Kyoto’da
gerçekleşti rilen BMİDÇS 3. Tarafl ar Konferansı’nda
kabul edilmişti r.
Türkiye’nin Kyoto Protokolü’ne katı lımı hangi tarihte
gerçekleşmişti r?
Türkiye’nin Kyoto Protokolü’ne katı lımı (taraf
olması), resmi uygun bulma belgesinin 28 Mayıs
2009’da BM’ye sunulmasından sonraki 90. günde,
yani 26 Ağustos 2009’da yürürlüğe girmiştir.
11. BMİDÇS PARİS ANTLAŞMASI VE SONRASI
Paris Antlaşması Ana İlkeleri ve Hedefl eri
Paris Anlaşması uzun dönemli hedefi (ana amacı)
nedir?
Küresel ortalama sıcaklık artı şının sanayileşme
öncesi döneme göre 2°C altı nda tutulması ve bu
artı şın 1,5°C’nin altı nda tutulmasına yönelik küresel
çabaların sürdürülmesidir.
Paris Antlaşması’nda -BMİDÇS ve Kyoto Protokolü’nden
fark nedir?
Taraf ülkelerin ekler aracılığıyla gelişmiş ve gelişmekte
olan ülkeler şeklinde ayrılarak farklı yükümlülükler
verilmemesi, tüm tarafl arın gönüllü
katkılarının alınmasının amaçlanmasıdır.
Türkiye Cumhuriyeti Paris Antlaşması’na ne zaman
katı lmıştı r?
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafı ndan “Paris
Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna
Dair Kanun” 7 Ekim 2021 tarihli ve 31621 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti r.
10 Kasım 2021 tarihinde BMİDÇS Paris Antlaşması’na
resmi olarak taraf olmuştur.
12. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE
POLİTİKALARI
Küresel sera gazı salımlarının kaynakları nelerdir?
% 25’inin elektrik ve ısı üreti mi,
% 24’ü tarım, ormancılık ve diğer arazi kullanımları,
% 21’i sanayi,
% 14’ü ulaştı rma,
% 6’sı binalar ve
% 10’unun - elektrik ve ısı üreti mi dışındaki - diğer
enerji etkinlik ve süreçleri
13. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNDEN ETKİLENEBİLİRLİK VE
UYUM
İklim değişikliğinden etkilenebilirlik nedir?
Bir topluluk ya da sistemin iklim değişikliği stresinden
etkilenme ya da etkiye açık olma derecesi,
gerilimi karşılama ya da yanıtlama düzeyi (duyarlılık)
ve iklim değişikliklerine uyum düzeyi ya da
uyum kapasitesi arasındaki ilişkidir.
Doğal sistemlerde uyum nedir?
Güncel iklime ve etkilerine uyarlanma sürecidir.

Maladaptasyon nedir?
Artan sera gazı salımları, iklim değişikliğine karşı
artan ya da değişen etkilenebilirlik, daha adaletsiz
sonuçlar ve şimdi ya da gelecekte azalan refah
dâhil olmak üzere iklimle ilgili olumsuz sonuçların
riskinde artı şa yol açabilecek “yanlış uyum” eylemleridir.
İklim değişikliğinden etkilenebilirlik göstergeleri
nelerdir?
1. Ekosistemlerin ve İnsanların Etkilenebilirliği
2. Geleceğe Uyum Seçenekleri ve Fizibiliteleri
3. İklim Direngen Kalkınma
4. Biyoçeşitliliğin ve Ekosistemlerin Korunması
14. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ
Gelecek 10 yılda küresel düzeyde en önemli riskler
nelerdir?
1. İklim için eyleme geçme başarısızlığı
2. Aşırı hava koşulları
3. Biyoçeşitlilik kaybı
4. Sosyal uyumun aşınması
5. Geçim kaynağı krizleri
6. Bulaşıcı hastalıklar
7. İnsanların çevreye verdiği zararlar
8. Doğal kaynak krizleri
9. Borç krizleri
10. Jeo-ekonomik çatışmlalar
BM 7. Sürdürülebilir Kalkınma Amacı olan “Erişilebilir
ve Temiz Enerji Amacı,” nedir?
2030’a kadar küresel enerji verimliliği ilerleme
oranının iki katı na çıkarılması ve enerji verimliliği
için yatı rımların artı rılması çağrısında bulunmaktadır.
İklim değişikliği ve enerji verimliliğinin etkinliğini
arttırmak için yapılması gerekenler nelerdir?
Fosil yakıt kullanımının sona erdirilmesi,
Yenilebilir enerji kaynaklarının çoğaltı lması
Yenilebilir enerji için teşviklerin verilmesi
Enerji verimliliğine yönelik mevcut yasal düzenlemeler
güçlendirilmeli
Kamu binalarında enerji verimliliği (KABEV) gibi
projeler yaygınlaştı rılmalı
Toplum farkındalığını artı ran eğiti m ve uygulamalar
hızlandırılmalıdır
15. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KENTLER
Kentlerde iklim değişikliğinin yarattı ğı risk ve tehlikelerden
korunmak yapılması gerekenler nelerdir?
Kentlerde sel, taşkın ve kuraklık gibi afetlerin önlenmesinde
su yöneti mi
Yağmur suyunun yöneti mi
Taşkın parkları
Bitkilendirilmiş yağmur suyu hendekleri
Geçirgen yer kaplamaları
yeşil kaldırımlar
Yeşil çatı lar
Yeniden doğal haline kavuşturulan su kanalları
Yağmur bahçeleri ve kent ormanları gibi yeşil altyapı
uygulamaları
Sıfı r atı k uygulamalarının yaygınlaştı rılması
Yenilenebilir enerjinin ve elektrikli araçların kullanımı
Yaya, bisikletli ulaşım ve mikromobilite seçenekleri
Toplu taşıma araçları ile yerel servis ve iş imkânlarına
erişimin sağlanması
16. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE YEŞİL ÇATILAR
1. Yeşil Çatı Nedir?
Şehirleri daha sürdürülebilir ve iklim değişikliğine
karşı daha direngen hale getirmek için ortaya
çıkan küresel bir hareketti r. Şehirlerde daha fazla
park ve yeşil alan oluşturulmasıdır.
Yeşil Çatı ların başlıca çevresel işlev ve yararları nelerdir?
1. Kenti n Havasını Soğuturlar
2. Enerji ve Sağlık Bakım Maliyetlerini Azaltı rlar
3. Kentsel Selleri Önlerler
4. Suyu Süzerler
5. Gıda Güvenliğini Gelişti rirler
6. Sosyal Uyum ve Savunuculuğu Sağlarlar

17. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TARIMA ETKİSİ
İklim değişikliklerinin tarım sektörüne etkisi
nasıldır?
İklim değişikliğinin etkisi ile oluşan doğal afetler
özellikle; seller, fırtınalar, sıcak hava dalgaları
gibi aşırı hava olayları, tarımsal üretime ve
hayvancılığa zarar vermektedir. Bu zararlar
sonucu çok büyük kayıplar yaşanmaktadır. Bunun
sonucu tarımsal üretim ve tarımın Gayri Safi Milli
Hasıla içindeki payı azalıyor. Sonuç olarak tarımın
ekonomiye katkısı gün geçtikçe azalıyor.
18. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA AMAÇLARI VE
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
İnsan ile doğa arasında denge kurarak doğal
kaynakları tüketmeden, bugünün gereksinimlerini,
gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılama
yeteneğinden ödün vermeden karşılayan kalkınma
programına ne denir?
Sürdürülebilir kalkınma
Sosyoekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı
olan birçok ülke “çevre” konusunda ilk defa nerede
bir araya gelmişti r?
1972 yılında Stockholm‘de gerçekleşti rilen BM
İnsan Çevresi Konferansı’nda bir araya gelmiş ve
BM İnsan Çevresi Bildirisi kabul edilmişti r.
Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu ne zaman
kurulmuştur?
1983’de Birleşmiş Milletler (BM) tarafı ndan kurulmuştur.
Sürdürülebilir kalkınma kavramı ilk kez nerede kullanılmıştı
r?
1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nca
hazırlanan Brundtland (Ortak Geleceğimiz)
Raporu’nda tanımlanmıştı r.
Gündem 21 nedir?
1992 Rio Konferansı’nda 178’den fazla ülke, insan
yaşamını iyileşti rmek, çevreyi korumak ve sürdürülebilir
kalkınmayı sağlamak üzere küresel bir
ortaklık kurmak için hazırladığı kapsamlı bir eylem
planıdır.
2000 yılında toplanan Bin Yıl Zirvesi’nde ilan edilen
BM Binyıl Kalkınma Hedefl eri’nin temel amacı nedir?
Aşırı yoksulluğu ve açlığı ortadan kaldırmaktı r.
Ayrıca cinsiyet eşitliğinin sağlanması, kadınların
güçlendirilmesi, çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması
ve kalkınma için ortak hareket etme gibi
hedefl er belirlenmiş, bu hedefl erin 2015 yılına
kadar gerçekleşti rilmesi öngörülmüştür.
Sürdürülebilirliğin ekonomik boyutu nedir?
Ekonomik büyüme, verimlilik, üreti m süreçleri ve
yatı rım, üreti mde kullanılan kaynakların tükenme
olasılığı, ekonomik süreç ve etkinliklerin neden
olduğu atı klar, ekonomik kalkınmanın sürekliliğini
tehlikeye atacak tüm çevresel riskler ve iklim
değişikliğinin geti rmekte olduğu sorunlar sürdürülebilirliğin
ekonomi boyutunda değerlendirilmektedir.
Sürdürülebilirliğin sosyal boyutu nedir?
Toplumsal değerlerin, ilişkilerin ve kurumların geleceğe
yönelik devamlılığı fı rsat eşitliği, yaşam kalitesinde
iyileşme, hak ve özgürlüklerin ve temel
bireysel gereksinimlerin sağlanması sürdürülebilirliğin
sosyal boyutunda değerlendirilmektedir.
Sürdürülebilirliğin çevresel boyutu nedir?
Doğal kaynakların, biyoçeşitliliğin korunması ve
doğal yaşamın sürmesi, üreti m ve tüketi m sonucu
oluşan atı k ve kirliliğinin önlenmemesi, önleyici
tedbirlerin alınmaması sürdürülebilirliğin çevresel
boyutunda değerlendirilir.
Türkiye’nin iklim politi kasının önemli konu başlıkları
nelerdir?
İklim değişikliğine uyum ve emisyon azaltı mına
yönelik politikaların ve iklim kanunun tasarlanması
Ulusal Katkı Beyanının (NDC) güncellenmesi
2053 Net Sıfı r Emisyon Hedefi için Uzun Vadeli
Stratejinin hazırlanması
Yeşil organize sanayi ve yeşil endüstri bölgelerinin
yaygınlaştı rılması
İklim yatırımlarını kolaylaştırmak ve yönlendirmek
için Ulusal İklim Stratejisinin, Ulusal Yeşil
Taksonominin ve yeşil finansal araçların (yeşil
tahviller, yeşil krediler) oluşturulması
Emisyon Ticaret Sisteminin hazırlanması

Sürdürülebilirlik çağının gereklilikleri nelerdir?
İklim değişikliğinin getirdiği risklere karşı toplumun
hazırlanması ve toplumsal direncinin artırılması,
iklim değişikliği ile mücadelede emisyon azaltı mı
ve uyum faaliyetlerinin yaygınlaştı rılması, sanayi
başta olmak üzere tüm sektörlerin yeşil dönüşümünde
ihti yaç duyulan yeşil becerilerin kazandırılması,
ikiz dönüşümün (dijital ve yeşil) sağlanması
büyük önem taşımaktadır. Toplumların, sürdürülebilir
bir yaşamın devamı için ekolojik, ekonomik
ve sosyal sorunlara sahip çıkarak, yenilikçi çözümler
üretme becerilerini kazanmaları, yaşamakta
olduğumuz sürdürülebilirlik çağının gereğidir.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları
(BM SKA) nelerdir?
1. Amaç – “Yoksulluğa Son”: Yoksulluğun tüm biçimlerini
her yerde sona erdirmek.
2. Amaç – “Açlığa Son”: Açlığı biti rmek, gıda güvenliğine
ve iyi beslenmeye ulaşmak ve sürdürülebilir
tarımı desteklemek.
3. Amaç – “Sağlıklı ve Kaliteli Yaşam”: Sağlıklı ve
kaliteli yaşamı her yaşta güvence altı na almak.
4. Amaç – “Nitelikli Eğiti m”: Kapsayıcı ve hakkaniyete
dayanan nitelikli eğiti mi sağlamak ve herkes
için yaşam boyu öğrenim fı rsatlarını teşvik etmek.
5. Amaç – “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği”: Toplumsal
cinsiyet eşitliğini sağlamak ve tüm kadınlar ile kız
çocuklarını güçlendirmek.
6. Amaç – “Temiz Su ve Sanitasyon”: Herkes için
erişilebilir su ve atı k su hizmetlerini ve sürdürülebilir
su yöneti mini güvence altı na almak
7. Amaç – “Erişilebilir ve Temiz Enerji”: Herkes için
karşılanabilir, güvenilir, sürdürülebilir ve modern
enerjiye erişimi sağlamak.
8. Amaç – “İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme”:
İsti krarlı, kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik
büyümeyi, tam ve üretken isti hdamı ve herkes
için insana yakışır işleri desteklemek
9. Amaç – “Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı”: Dayanıklı
altyapılar tesis etmek, kapsayıcı ve sürdürülebilir
sanayileşmeyi desteklemek ve yenilikçiliği
güçlendirmek.
10. Amaç – “Eşitsizliklerin Azaltı lması”: Ülkeler
içinde ve arasında eşitsizlikleri azaltmak. 11.
Amaç-“Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar”:
Şehirleri ve insan yerleşimlerini kapsayıcı, güvenli,
dayanıklı ve sürdürülebilir kılmak
12. Amaç – “Sorumlu Üreti m ve Tüketi m”: Sürdürülebilir
üreti m ve tüketi m kalıplarını sağlamak.
13. Amaç – “İklim Eylemi”: İklim değişikliği ve etkileri
ile mücadele için acilen eyleme geçmek.
14. Amaç – “Sudaki Yaşam”: Sürdürülebilir kalkınma
için okyanusları, denizleri ve deniz kaynaklarını
korumakve sürdürülebilir kullanmak.
15. Amaç – “Karasal Yaşam”: Karasal ekosistemleri
korumak, iyileşti rmek ve sürdürülebilir kullanımını
desteklemek; sürdürülebilir orman yöneti mini
sağlamak; çölleşme ile mücadele etmek; arazi
bozunumunu durdurmak ve tersine çevirmek;
biyolojik çeşitlilik kaybını engellemek
16. Amaç – “Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar”:
Sürdürülebilir kalkınma için barışçıl ve kapsayıcı
toplumlar tesis etmek, herkes için adalete erişimi
sağlamak ve her düzeyde etkili, hesap verebilir ve
kapsayıcı kurumlar oluşturmak.
17. Amaç – “Amaçlar İçin Ortaklıklar”: Uygulama
araçlarını güçlendirmek ve sürdürülebilir kalkınma
için küresel ortaklığı canlandırmak.
19. HAVA, SU, TOPRAK KİRLİLİĞİ VE ÇEVRE
KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ
İnsan faaliyetleri sonucunda doğanın ve yaşam
alanlarının kirlenmesine ne denir?
Çevre kirliliği
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan
hava, su ve toprak kirliliği ile doğrudan ilgili
olanlar hangileridir?
Açlığa Son (SKA2)
Sağlık ve Kaliteli Yaşam (SKA3)
Temiz Su ve Sanitasyon (SKA6)
Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı (SKA9)
Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar (SKA11)
Sorumlu Üreti m ve Tüketi m (SKA12)
İklim Eylemi (SKA13)
Sudaki Yaşam (SKA14)
Karasal Yaşam (SKA15)
Hava kirliliğini oluşturan etkenler nelerdir?
Isınma, motorlu taşıt kullanımı, endüstriyel üreti
m, fabrika bacalarından salınan zehirli gazlar,
taşıtların egzozlarından havaya yayılan zararlı
gazlar, taş ocaklarından çevreye yayılan tozlar ve
kalitesiz kömür kullanımı fosil yakıtların yanması
ya da fosil yakıtların verimli kullanılmaması

Su kirliliğini oluşturan etkenler nelerdir?
Kanalizasyon ve kirli fabrika atı k sularının arıtı lmadan
akarsu ve denizlere boşaltı lması, evlerden
ve sanayi kuruluşlarından çevreye bilinçsizce atı -
lan atı klar (deterjan ve sıvı yağ gibi), hava kirliliği
sonucunda havaya karışan zehirli gazların, yağışlarla
birlikte yeryüzüne inmesi sonucu yer üstü
ve yer altı sularına karışması, petrol taşıma tankerlerinin
ve gemilerin denizlere petrol sızdırması
ve zehirli atı k taşıyan varillerin okyanus diplerine
atı lması gibi nedenler su kirliliğine neden olmaktadır.
Birleşmiş Milletler, 2021-2030 dönemini neden
Uluslararası Okyanus Bilimleri On Yılı olarak ilan
etmişti r?
Bilim ve iş dünyasını, sivil toplumu ve politi ka
yapıcıları ortak araştı rma ve teknolojik yenilik
programı etrafı nda harekete geçirmek ve okyanus
bilimlerindeki uluslararası işbirliğini artı rmak için.
Toprak kirliliğini oluşturan etkenler nelerdir?
Katı ve sıvı atı kların çevreye atı lması, tarımdaki
kimyasal gübre ve tarım ilaçlarının bilinçsizce
kullanılması, verimli tarım arazilerindeki depolamalar,
tarım arazilerinin tarım dışı faaliyetlerde
kullanılması, atı k su arıtma tesislerindeki arıtma
çamuru, kömür madenciliği, petrol arama, doğal
gaz arama faaliyetleri toprak kirliliğine, arazi kirliliğine
neden olmaktadır.
Çevre üzerinde yaratılan olumsuz etkilerin en aza
indirilmesi için yapılması gerekenler nelerdir?
“Kullanan öder” veya “kirleten öder” gibi ilkelerin
göz önünde bulundurularak çevresel kirliliğin azaltı
lması, “sıfı r atı k” gibi Sürdürülebilir Üreti m ve
Tüketi m (SKA12) Amacı ile uyumlu politi ka, uygulama,
program ve eğiti mlerin toplum geneline
yayılması, ayrıca karbon vergisi ve emisyon ti careti
gibi politi ka araçlarının ülke şartlarına uygun
bir şekilde tasarlanması ve uygulanması, kirlilik
kontrolünde önemli çalışma başlıkları olabilir.
İklim değişikliği ve sınır aşan tüm çevre kirleticileri
arasında en önemli unsur nedir?
Hava kirliliği
Hava kirliliğini oluşturan bölümler nelerdir?
Isınmadan kaynaklı hava kirliliği
İkincisi motorlu taşıtlardan kaynaklanan hava
kirliliği
Endüstriyel (endüstriden ve sanayiden) kaynaklanan
hava kirliliği
Su kirliliği nelerden kaynaklanır?
Ekonomik faaliyetlerden
Tarımsal faaliyetlerden
Sanayiden ve evsel nitelikli faaliyetlerden kaynaklanır.
Toprak kirliliği nelerden kaynaklanır?
Tarımdaki kimyasal gübre kullanımı veya tarım
ilaçları kullanması
Verimli arazilerin tarım dışı kullanılması
Sanayi atı kları, atı k suları ve sanayinin kanalizasyonu
Belediye ve evsel nitelikli çöpler
Arıtma çamuru
Madencilik
20. ATIK YÖNETİMİ VE SIFIR ATIK
Dünya madde açısından bakıldığında neden kapalı
bir sistemdir. Dünya’da bulunan kaynaklar sınırlı
olmasının sebebi nedir?
Kaynaklar tükendiğinde yenisini bulmak mümkün
değildir. Dünya’da çoğu element kullanabileceğimizden
çok daha fazla miktarda bulunur ancak
tüm yer kabuğuna dağılmış olan bu elementleri ve
bileşikleri çıkartı p kullanıma hazır hale geti rmek
çok masrafl ıdır. Bu nedenle “Dünya’nın kaynakları
sınırlıdır” denmektedir.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan
hangileri atı k yöneti mi ve sıfı r atı k konusu
ile doğrudan ilgilidir?
Açlığa Son (Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları 2),
Nitelikli Eğiti m (SKA4),
Temiz Su ve Sanitasyon (SKA6),
Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar (SKA11),
Sorumlu Üreti m ve Tüketi m (SKA12),
İklim Eylemi (SKA13),
Sudaki Yaşam (SKA14)
Karasal Yaşam (SKA15)

Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları
kapsamda, küresel ölçekte her ülkede, 2030’a
kadar neler yapmalıdır?
Atı k oluşumunu önleme, azaltma, geri kazanım
ve tekrar kullanım yollarıyla atı kların en aza indirilmesi,
gıda kayıplarının azaltı lması, kişi başına
düşen yiyecek israfı nın yarıya düşürülmesi, açlığın
dünyanın her yerinde sonlandırılması, doğal
kaynakların sürdürülebilir yöneti minin ve verimli
kullanımının sağlanması gerekmektedir.
Johan Rockström öncülüğünde bir grup bilim insanının
2009 yılında yayımladığı “Gezegenin Sınırları:
İnsanlık İçin Güvenli Alanı Araştı rmak” isimli bilimsel
makale, gezegenimizde yaşamın sürmesi için 9
kriti k eşik belirlemişti r.
Bu eşikler nelerdir?
Biyolojik çeşitlilik
İklim değişikliği
Yeni kimyasallar
Ozonun incelmesi
Atmosferik aeresol yükselmesi
Denizlerin asitlenmesi
Biyojeokimyasal döngüler
Tatlı su kullanımı
Arazi kullanımı
Sürdürülebilir kalkınmanın başlangıç noktası nedir?
1987 yılında “Ortak Geleceğimiz” raporu başlangıç
noktasıdır.
Sürdürülebilir kalkınma nedir?
Sürdürülebilir kalkınma, gelecek nesillerin ihti -
yaçlarını karşılama yeteneğinden ödün vermeden
mevcut ihti yaçları karşılayan kalkınmadır.
Sürdürülebilir Kalkınma kavramına nasıl ulaşılır?
Ekonomik, sosyal ve çevresel unsurlar ve bu unsurların
her birinin boyutlarının ayrı ayrı uygulanıp
bir bütünlük uyum içerisinde uygulanmasıdır.
Sıfı r atı ğın temeli nedir?
Atı k oluşmadan önce atı k oluşumunu önlemek;
atı k üretmemekti r.
Sürdürülebilir Kalkınmanın Amaç ve Hedefl eri nelerdir?
Büyümeyi canlandırmak
Büyümenin kalitesini değişti rmek
İş bulma, yiyecek, enerji, su ve sağlık
konularındaki temel ihtiyaçları karşılamak
Sürdürülebilir bir nüfus düzeyini garanti altı na
almak
Kaynak tabanını korumak ve zenginleşti rmek
Teknolojiyi yeniden yönlendirmek ve riski yönetmek
Karar verme sürecinde çevre ve ekonomiyi birleşti
rmek
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefl erinin en önemli
bileşeni nedir?
ÇEVRE
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefl eri neleri kapsar?
Ekonomik büyüme, yoksulluk, eşitsizlik, gelir adaleti
, eğiti m, sağlık, temel suya erişim, iklim değişikliği,
enerji, karasal ekosistemler, deniz ve okyanus
ekosistemleri, politi ka araçları ve uygulama
araçları gibi pek çok konuyu kapsamaktadır.
Ham madde doğadan temin edildiği, kullanılacak
malzemenin üreti lip, kullanılıp sonra da hepsinin
tekrar atı k olarak doğaya atı ldığı bu sistemin adı
nedir?
Doğrusal ekonomi döngüsü
Doğrusal ekonomi döngüsünden döngüsel bir yapıya
geçmenin yararı nedir?
Atı k üretmeden yaşayabilmek için Döngüsel ekonomi
modeline geçilmelidir. Hammadde temininden
iti baren, üreti m, kullanım, dönüşüm ve
yeniden dönüşümü esas alan üreti m ve tüketi m
modelidir.
Sıfı r Atı k anlayışının hedefi nedir?
Tüketi cilerin tüketi m alışkanlıklarını, atı k oluşumuna
sebep olan tüketi mlerini gözden geçirmelerini,
atı k çıkarmanın azaltması ve atı kları
değerlendirme konusunda insanlara yeni bir bilinç
kazandırmayı hedefl emektedir.

Sıfı r Atı k programının önemi nedir?
Hammadde üzerindeki baskının azaltı lması, çevresel
kirlilik oluşturan tüm unsurların ortadan kaldırılması
veya en aza indirilmesi, çevre ile bağlantı lı
olabilecek diğer sektörlerdeki ilave maliyetlerin
azaltı lması açısından oldukça önemli bir programdır.
Türkiye nin son yıllarda atı kla mücadele anlamında
uyguladığı programın adı nedir?
Sıfı r Atı k programı
Ülkemizde ilk sıfır atık uygulaması nerede
başlamıştır?
2017 yılında Cumhurbaşkanlığı Külliyesi ile Çevre,
Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nda başlamıştı
r.
Sıfı r Atı k Mavi Hareketi nedir?
Denizlerin, akarsuların, göllerin korunması için
Türkiye’nin deniz koruma s eferberliğidir.