4. ÜNİTE : MADDEYİ TANIYALIM 

1.Bölüm: Maddeyi Niteleyen Özellikler

Madde: Duyu organları ile algılayabildiğimiz, belirli bir ağırlığı olan ve yer kaplayan varlıklara madde denir.

Maddelerin birbirine benzeyen özellikler: olduğu gibi birbirinden farklı özellikleri de vardır. Maddeleri nitelerken bu benzer ve farklı özelliklerine göre niteleriz.

Limon, kalem, çekia, defter, taş, bardak, masa gibi varlıkların hepsi birer maddedir.

Maddeleri algılarken beş duyu organımızdan yararlanırız. Göz Maddelerin sekilleri, renkleri ve büyüklüklerini gözümüzle görürüz.

Kulak: Varlıkların çıkardıkları sesleri kulağımızla isitiriz.

Burun: Maddelerin kokularını burnumuzla algilariz. Burun aynı zamanda tat alma duyumuzu da ettiler. Has- tanıp burnumuz kapalı olduğunda tatları algılamak zorlaşır. Dil: Yediğimiz ve laligimiz seylerin tadın dilimizle algılarız.

Deri (Ten): Varlıkların sert-yumusak, sıcak- soğuk, pürüzlü-pürüzsüz gibi özelliklerini derimizle algılarız.

Maddeler: nitelerken bazı özelliklerden faydalanırız. Bunlar

• 
  

  Suda Yüzme ve Suya Batma: Bir tahta parçası suda yüzerken, bir tas suya batar. Bunu gözümüzle algılarız. Bu durumdan insanlar yararlanarak, suda batmayan sal parak ulaşımda kolaylık sağlamışlardır. ya- →Strafor köpük, plastik oyuncak, bos pet sise gibi ci- Simler suda yüzerken; metal para, cam bilye, taş gibi cisimler Suya batarlar.

  
  


• 
  

  Suyu Emme ve Emmeme: Elimizi ve yüzümüzü yıka- diktan sonra neyle sileriz? Yağmurdan korunmak için ne kullanırız? Evet havlu ve semsiyeden bahsediyorum. Havlu suyu emerken, semsiye emmez. • Sünger, kagil, pamuk suyu emen; metal kaşık, cam bardak, plastik oyuncak gibi maddeler suyu emmezler. *- Mıknatısla Gekilme: Mıknatısın ne olduğunu ve nerelerde kullanıldığını bir önceki ünitede öğrenmiştik. Mikaalisin Gekme gücünden yararlanarak maddeleri nitelendirebiliriz. İçinde demir, nikel, kobalt olan maddeler mıknatısla çekilir.

  
  


• 
  

  Melal kasık, çelik bıçak, demir çekiç ve Givi gibi cisimler mıknatısla çekilirken, tahta, plastik, kumas bez gibi cisimler mıknatısla çekilmez.

  
  

2. Bölüm Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

Maddeyi niteleyebilmek için beş duyu organından yararlanıldığını öğrenmiştik. Fakat bunun yanında birde maddenin ölçülebilir özellikleri vardır.

Örnek: Pazardan elma alırken kilogramına dikkat ederiz. 2 kg elma istediğimizde bunun terazide tartılması gerekir. Bu tarfilma işlemi elektronik basküllerde yada esit kollu terazilerde yapılır.

*Kütle: Maddelerin değişmeyen miktarına kütle denir. Tüm maddelerin bir kitlesi vardir. Kütte birimi olarak, kilogram (kg) ve gram (g) kullanırız.

Unutma: Katı maddelerin kütlesini terazi yardımıyla kolayca ölçebiliriz. Ancak sıvı maddeleri içine koyacağımız bir kap yardımıyla ölçeriz. Bunun için kabın baş ağırlığını bulmamız gerekir. Yandaki kabın içinde portakal suyu

*Hacim : Maddelerin boşlukta kapladığı yere hacim denir. Tüm maddelerin bir hacmi vardır. Hacim. birimi darak litre (L) ve mililitre (mL) kullanırız. Sivilarin hacmi dereceli silindir ile olaülür. Düzgün bir şekle sahip olmayan katıların hacmini öker. ken de dereceli silindirden yararlanabiliriz. 

Maddeyi Niteleyen Özellikler

1. 
   

   Suda Yüzme ve Batma

   
   


2. 
   

   Suyu Emme ve Emmeme

   
   


3. 
   

   Mıknatısla Çekilme

   
   

1. Suda Yüzme ve Batma:

Maddeleri suda yüzenler ve batanlar diye ayırt edebiliriz.

Örneğin;

• 
  

  Demir Bilye => Suda Batar.

  
  


• 
  

  Tahta => Suda Yüzer.

  
  


• 
  

  Plastik Top => Suda Yüzer.

  
  


• 
  

  Madeni Para => Suda Batar.

  
  

Not: Denizyolu taşıtlarının icadı bu bilgi sayesinde gerçekleşmiştir.

2. Suyu Emme ve Suyu Emmeme

Maddelerin bazıları suyu emer (içi su dolar),  bazıları ise suyu emmez (su geçirmez). Bu şekilde maddeleri ayırabiliriz. Şemsiyenin icadı bu bilgiyle yapılmıştır.

Örneğin;

• 
  

  Şemsiye => Su geçirmez.

  
  


• 
  

  Sünger => Suyu emer.

  
  


• 
  

  Deri => Su geçirmez.

  
  


• 
  

  Plastik => Su geçirmez.

  
  


• 
  

  Mermer => Su geçirmez.

  
  


• 
  

  Demir => Su geçirmez.

  
  

3.Mıknatısla Çekilme

Bazı maddeleri mıknatıs çeker. Bazılarını çekmez. Bu şekilde maddeleri ayırabiliriz.

Mıknatısla Çekilebilen Maddeler:

• 
  

  Demir (Toplu İğne, Ataş, Masa ayağı, Bilye vb.)

  
  


• 
  

  Nikel (Elektrikli araçların ve Li-ion bataryalar(Dizüstü Bilgisayar Bataryası) , paslanmaz)

  
  


• 
  

  Kobalt (Kesici, ameliyat aletleri ve mıknatıslı araçların yapımında)

  
  

Maddeyi Niteleyen Özellikler

Madde: Beş duyu organımızla fark edebildiğimiz her şey maddedir.

1. 
   

   Suda yüzme ve batma

   
   


2. 
   

   Suyu emme ve emmeme

   
   


3. 
   

   Mıknatısla çekilme

   
   

1. Suda Yüzme ve Batma:  Maddeleri suda yüzüp yüzmemelerine göre ayırabiliriz. 

• 
  

  Suda Yüzen Maddeler:  Tahta, Plastik Şişe, Pinpon Topu(Plastik), Balon, Plastik Top, Talaş, Oyuncak Gemi

  
  


• 
  

  Suda Batan Maddeler: Demir Bilye, Demir Çivi, Demir Tozu, Madeni Para, Taş, Mıknatıs, Metal Kaşık

  
  

2. Suyu Emme ve Su Geçirmez:

• 
  

  Suyu Emen Maddeler: Sünger, Pamuk, Havlu, Bornoz, Karton, Kumaş parçası

  
  


• 
  

  Suyu Geçirmeyen Maddeler: Demir, Plastik Şişe, Madeni para, Naylon poşet, Alüminyum folyo, Polyester iplik

  
  

3. Mıknatısın Çektiği Maddeler: Mıknatısın çektiği maddeler aklımıza gelir. Örneğin;

• 
  

  Demir (Çivi, Ataş, Toplu İğne, Masa ve Sıra Ayakları, Demir Bilye)

  
  


• 
  

  Nikel (Tren, Uçağın bazı bölümleri,Elektrikli araçların, laptop ve diğer Li-ion bataryalar)

  
  


• 
  

  Kobalt olan maddeleri (Paslanmaz Tencere, Lityum Piller) mıknatıs çeker. 

  
  

Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

Kütle nedir?

Katı maddelerin büyük parçasına "Kütle" denir. 

• 
  

  Maddenin miktarı "kütlesidir."

  
  


• 
  

  Maddenin ölçülebilir özelliklerindendir.

  
  


• 
  

  Kütle, eşit kollu teraziler, elektronik tartılar ve baskül ile ölçülür.

  
  


• Eşit kollu terazilerde 5kg, 2kg, 1kg, 500g, 200g, 100g, 50g, 25g, 10g şeklinde demir birim kütleler bulunur. 


• 
  

  Kütle birimi kilogram ve gram'dır. Kilogram "kg" sembolüyle gösterilir. Gram "g" sembolüyle gösterilir. 1 kilogram 1000 grama eşittir. 1kg = 1000g Katı maddeler kilogram ile ölçülür. (Örneğin; Domates, Salatalık, Patates, Elma vb. )

  
  


• 
  

  Küçük ve değerli maddeler gram ile ölçülür. Örneğin; Altın, Gümüş gibi.

  
  


• 
  

  Bir şişe süt "Brüt Kütle" dir. Boş şişe "Dara"dır. Süt ise "Net Kütle"dir. Net kütleyi bulmak için brüt Kütleden darayı çıkarırız.

  
  


• 
  

  Dara, boş kap anlamındadır. Brüt Kütle ise dara ile net kütlenin toplamıdır. Net kütle, birim kütleden darayı çıkarırsak net kütleye ulaşırız.

  
  

Hacim nedir?

Maddelerin boşlukta kapladığı yere hacim denir.

• 
  

  Hacim ölçüsü birimi litre (L) ve mililitredir (mL).

  
  


• 
  

  Sıvı maddeler "Litre" ile ölçülür. Litre "l" sembolüyle gösterilir. Mililitre "ml" sembolüyle gösterilir. 1 Litre 1000 mililitreye eşittir. 1L = 1000ml (Örneğin: Su, Süt, Sıvı Yağ, Ayran vb.)

  
  


• 
  

  Hacim, maddelerin ölçülebilir özelliğidir.

  
  


• 
  

  Sıvıların hacimlerini ölçmek için dereceli silindir kullanırız.

  
  


• 


• Dereceli silindirde hacim 150 ml(mililitre)dir.

Maddenin Halleri

1. 
   

   Katı Maddeler

   
   


2. 
   

   Sıvı Maddeler

   
   


3. 
   

   Gaz Maddeler

   
   

1. KATI MADDELERİN ÖZELLİKLERİ:

• 
  

  Belirli bir şekli vardır.

  
  


• 
  

  Belirli bir kütlesi ve hacmi vardır.

  
  


• 
  

  Katı maddeler akışkan değildir.

  
  


• 
  

  Küçük taneli maddeler bulundukları kabın şeklini alır. (pirinç, mercimek gibi) Ama gerçekte kendi şekli zaten vardır.

  
  

2. SIVI MADDELERİN ÖZELLİKLERİ:

• 
  

  Belirli bir şekli yoktur.

  
  


• 
  

  Belirli bir kütlesi ve hacmi vardır.

  
  


• 
  

  Akışkandır.

  
  


• 
  

  İçine topicsldukları kabın şeklini alır.

  
  


• 
  

  Su, sıvı yağ, limonata, çay, meyve suyu, kahve, çorba, sirke vb. sıvı maddelere örnektir.

  
  

3. GAZ MADDELERİN ÖZELLİKLERİ:

• 
  

  Gaz maddelerin belirli bir şekli yoktur.

  
  


• 
  

  Bulundukları kabın şeklini alırlar.

  
  


• 
  

  Gazlar, bulundukları ortama yayılır.

  
  


• 
  

  Gazlar, sıkıştırılabilir.

  
  


• 
  

  Tüp gaz, helyum, hava, deodorant, çakmak gazı vb. gaz maddelere örnektir.

  
  

AYNI MADDENİN FARKLI HALLERİ

* Bir maddenin birden fazla hali olabilir. Örneğin yazın hava sıcak olduğu için göldeki su, buharlaşarak gaz haline geçtiği için su azalır. Sonbaharda da yağmur yağdığı için göl suyla dolar. Kışın da hava soğuk olduğu için göl buz tutar veya donar. Böylece hayatımızda suyun farklı madde hallerine dönüşütüğünü görebiliyoruz.

MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ

Bir maddeye ısı verilirse madde ısınmaya başlar ve maddenin sıcaklığı artar. Aynı madde soğuk bir ortama bırakıldığında bir süre sonra ısı kaybeder ve soğumaya başlar. Sıcaklıkları farklı maddeler yani biri sıcak, diğeri soğuk iki madde birbirine temas ettiğinde sıcak madde soğuk maddeye ısı verir. Bu olaya ısı alışverişi denir. Isı alışverişi sırasında sıcak maddenin sıcaklığı azalır. Soğuk maddenin sıcaklığı artar. Isı alışverişi maddelerin sıcaklıkları eşitleninceye kadar devam eder.Maddelerin sıcaklıklarını termometre ile ölçerek maddelerin ısınıp soğuduğunu anlayabiliriz.

Erime: Katı Maddenin(Buzun) kendinden sıcak bir maddeyle karşılaşması durumunda sıvı maddeye(suya) dönüşmesi olayıdır. Bu olaya Erime denir.

Donma: Sıvı madde(su) aniden çok soğuk bir maddeyle karşılaştığında sıvı madde katılaşmaya başlar ve katı madde olur.(Buz) Bu olaya Donma denir. 

Buharlaşma: 

Dosyalar bölümünden indirebilirsiniz. 4.Sınıf Fen ve Teknoloji 2.Dönem 1.Yazılı Örnekleri (35 Adet)