Modül 1 - Bölüm 2: Program Türleri ve Program Geliştirme

Eğitim programının temel sorunları üzerine değinen ve bu konuyla ilgili 1918 yılında ilk kitabı yazan Bobbit (2017) eğitim programını nasıl  tanımlamıştır?

Latince “yarış alanı” ve “yarış” anlamından yola çıkarak eğitim programını “çocuk ve gençlerin yetişkin yaşamında yapılması gereken şeyleri iyice yapabilme becerisi geliştirmek ve her açıdan yetişkinlerin olması gerektiği gibi olmak için yapmaları ve deneyimlemeleri gereken şeylerin toplamı” biçiminde ele almıştır.

Eğitim programları alanındaki önemli çalışmalarıyla tanınan Tyler (1948) eğitim programını nasıl tanımlamıştır?

Bu kavramı, geçmişte ya da şu andaki uygulamalar ile bilimsel ve kuramsal  çalışmalardan elde edilen amaçlar doğrultusunda biçimlenmiş öğrenci yaşantılarının bütünü olarak tanımlamıştır.

English’e (1992) göre eğitim programı nedir?

Eğitim program, okul ya da okul sistemi içinde en azından öğretmenlerin öğrencilere  öğretmesi gereken içeriği ve kullanabilecekleri yöntemleri içeren bir doküman ya da plandır.

Posner (2004)’a göre eğitim programı nedir?

Hem öğretmene hem de değerlendirme sürecine karar vermeye olanak sağlayan öğrenme ürünleri dizisi olarak ele almaktadır.

Ornstein ve Hunkins (2009) eğitim programını nasıl tanımlamıştır?

Eğitim programını kendine özgü temelleri, bilgi alanları, araştırma yaklaşımları, kuramları, ilkeleri ve uzmanları olan bir çalışma alanı olarak tanımlamışlardır.

Eğitim programları alanının öncüsü Varış’a (1994:18) göre eğitim programı nedir?

Bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı millî eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleşmesine dönük tüm faaliyetleri kapsar.

Program geliştirme alanına önemli katkılar sağlamış olan Ertürk (1979: 14) eğitim programını nasıl tanımlamıştır?

“Yetişek” kavramını kullanarak açıklamaktadır ve yetişeği “Belli öğrencileri belli bir zaman süresi içinde yetiştirmeye yönelik düzenli eğitim durumlarının tümü.” olarak tanımlamaktadır.

Sönmez (2015: 11)’e göre eğitim programı nedir?

Sönmez de eğitim programı kavramı yerine “yetişek” kavramını kullanır ve ona göre “Yetişekler, öğrencide gözlenmeye karar verilen hedef ve davranışları, onların içerikle bağlantısını, eğitim ve sınama durumlarını kapsar.”

Programı tanımlama çabalarının çeşitliliği yanında kimi zaman ne olduğuna ilişkin yorumlamalarda da bulunulduğu söylenebilir. Program kavramıyla ilgili yapılan yorumlardan bazıları nelerdir?

• Siyasi bir araçtır. Bu görüşe göre eğitim programı dünyada topluma bağlılığı artırmaya çalışan bir araç olarak görülmektedir.

• Hizmet etmekte olduğu toplum ve kültürünün bir yansımasıdır.

• Toplumsal etkinliklerin bir sonucudur.

• Aralıksız çalışan bir yeniden düzenleme sürecidir.

• Ne öğrenildiğidir.

• Okulda alınan tüm derslerdir.

• Öğretme ve öğrenmeyi aydınlığa kavuşturan yapıdır.

• Öğretmen ve öğrencinin ellerinde hayat bulan bir varlıktır.

• Eğitimin kalbidir.

• Okullaşmanın özüdür ve okulun varoluş sebebidir.

Eğitim programının bir amaç dizisini, bu amaçların kazandırılmasını sağlayacak  içeriği, içeriği kazandırmak için kullanılacak etkinlikleri ve öğrenme çıktılarını belirleyecek değerlendirme etkinliklerini kapsayan; öğrenme-öğretme sürecini yönetecek olan öğretmenlere yol gösteren bütüncül bir sistem olduğu görülmektedir. Buna göre genel olarak bir programın aşamaları hangi bölümlerden oluşmaktadır?

Buna göre genel olarak bir programın amaç/hedef (niçin), içerik (ne), öğretme-öğrenme süreci (nasıl) ve ölçme ve değerlendirme (ne kadar) olmak üzere dört birbiriyle sıkı ilişkili öge üzerine kurulu bir yapı olduğu söylenebilir.

Resmî metinlerde açıkça belirti len biçimde geliştirilen; hedefleri, konuları ve işleniş sırasını; kullanılacak araç gereçleri ve değerlendirmeyi içeren bir programdır. Bahsedilen program türü hangisidir?

Resmi program

Bu program uygulanan, dolaylı, işevuruk, gerçekleşen ya da öğretilen program olarak da adlandırılmaktadır. Resmî programın uygulanışında ortaya çıkan ve öğretmen tarafından gerçekten uygulanan bir programdır. Bahsedilen program
hangisidir?

Uygulamadaki program

Öğretmen, eğitim kurumları ve / veya devlet tarafından hazırlanan sınavlarda ölçülen öğrenmeleri
kapsayan program türüdür (Crawford, 2011). Bu programın en önemli özelliği, bu sınavlardaki ölçme araçlarında hangi amaçların öngörüldüğü ve buna dayalı olarak bunun hangi sorularla ortaya çıkarılmasının çalışıldığıdır. Bahsedilen program türü hangisidir?

Test edilen program

Gizli, saklanan ve informal program olarak da adlandırılan, resmî/formal program dışında yazılı ve resmî olmayan, farklı hedeflerin kazanılmasını sağlayan bir program türüdür. Resmî programda açıkça belirtilmediği hâlde öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal davranışlarını etkileme özelliğine sahiptir. Eğitim sistemleri, okulun yönetimi ve yapısı, okul kuralları, disiplin anlayışı, okul ile çevre ilişkileri, öğretmen, yönetici, öğrenci arasındaki ilişkiler vb. tutum ve davranışlar bu programın  kapsamını oluşturmaktadır. Bu program; öğretmenin, okulun, toplumun norm ve değerlerini  içermektedir. Bahsedilen program türü hangisidir?

Örtük (gizil) program

Resmî programda yer almasına karşılık uygulamaya konmayan, göz ardı edilen, üstünkörü geçilen ya da atlanan programdır. Öğrencilere sunulmayan seçenekler, öğrencilerin bilemeyecekleri bakış açıları ve zihinsel dağarcıklarında olmayan kavramlar ve beceriler olarak ele alınabilir. Öğretilmeyen konuların neden göz ardı edildiği ile ilişkilidir. Programın ihmal edilmesinin sınav sistemi, veli, öğretmen beklentileri, okulun fiziki olanakları, okulun bulunduğu bölge gibi çok çeşitli nedenleri olabilir. Bahsedilen program türü hangisidir?

İhmal edilen program

Okulun dışında yapılması planlanmış her türlü deneyim, etkinlik bu programın içinde yer almaktadır.
Bu tür etkinliklere spor karşılaşmaları, halk oyunları, sinema, ti yatro, konferanslar, sergiler vb. örnek olarak verilebilir. Gönüllülük esasına dayanması ve öğrencilerin ilgilerine cevap verir nitelikte olması nedeniyle de resmî program ile farklılık gösterir. Bahsedilen program türü hangisidir?

Ekstra program

Programın desteklenmesi için sağlanan kaynakları (ders kitabı, ders saati , sınıf sayısı, derse ayrılan süre vb.) içeren bir program türüdür. Bu tanım hangi program türüne aittir?

Desteklenen program

Bilim insanları ya da meslek kuruluşlarınca hazırlanan program türüdür. Türk Eğitim Derneği (TEDMEM, 2015) tarafından hazırlanarak sunulan “Ulusal Eğitim Programı 2015-2022” önerilen program türüne örnek teşkil etmektedir. Bahsedilen program türü hangisidir?

Önerilen program

Sönmez tarafından oluşturulan bu program, resmî programın hedeflerinin tam karşıtını savunan kişileri yetiştirmek üzere oluşturulan bir programdır. Örtük programdan farklı olarak bu program resmî programa tamamen karşı bir tutum ve eylemi içerir. Bu hangi program türüdür?

Karşıt program

Eğitim programlarıyla ilgili bir diğer sınıflandırma ise eğitim, öğretim ve ders programı sınıflandırması şeklindedir. Bu programların tanımları nelerdir?

Eğitim programı, genel olarak Millî Eğitim Bakanlığında ve / veya eğitim kurumlarında yer alan kurum içi ya da kurum dışı tüm etkinlikleri kapsayan bir programdır. Bu program türü en genel program olup öğretim ve ders programlarının çerçevesini oluşturur.

Öğretim programı, eğitim programı içinde yer alan ve özellikle öğrenme-öğretme etkinliklerinin planlanması ve uygulanmasını kapsayan bir programdır.

Ders programı ise öğretim programı içinde yer alan matematik, Türkçe, beden eğitimi gibi bir ders ya da kursun amaçlarını, içeriklerini, öğrenme-öğretme ve değerlendirme süreçlerini kapsayan bir program olarak tanımlanabilir.

En genel tanımıyla eğitim programının ögeleri olan hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme boyutları arasındaki dinamik ilişkiler
bütünüdür. Bir başka bakışa göre belli bir konuya yönelik eğitimin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi, daha iyiye götürülmesi olarak ele alınmaktadır. Bahsedilen tanım hangi kavrama aittir?

Program geliştirme

Bu işlem gerekli olacak unsurları, biçimleri belirler ve tüm etkinliğe ya da sürece kuş bakışı bir görünüm sağlar (Hewitt , 2018; Wiles, 2016). Program
geliştirmenin bu aşamasında geliştirilecek programa ilişkin birtakım kararların alınması beklenir. Bu aşama hangi aşamadır?

Planlama

Bu aşamada; bu çalışmanın neden yapıldığı, ulaşılmak istenen çıktıların neler olduğu, sürecin nasıl işleyeceği ve amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığının nasıl
anlaşılacağı soruları yanıtlanır (Hewitt , 2018). Bu süreçte önemli olan gereksinimlerin iyi analiz edilmesi ve bunun üzerine programın tüm ögelerinin
birbirini destekleyecek, temel alınan felsefi görüşü yansıtacak, gelişim özelliklerini dikkate alacak bir biçimde hazırlanmasıdır. Bu aşama hangisidir?

Program tasarısının hazırlanması

Tasarlanan eğitim programının uygulamada amaçlarını ne denli gerçekleştirebildiğini belirlemek için bir deneme uygulamasına gereksinim vardır. Bu aşama hangi basamaktadır?

Programın uygulanması

Programın etkililiği hakkında karar verme süreci olarak adlandırılan bu aşama, program geliştirme çalışmalarının sürekliliğinin bir parçasıdır. Bu süreçte programın tüm ögeleri ve bu ögeler arasındaki ilişkiler değerlendirilir, uygulama süreci incelenir ve programın çeşitli açılardan (amaçlara ulaşma
düzeyi, içeriğin uygunluğu vb.) uygunluğuna karar verilir. Bu aşama hangi aşamadır?

Program değerlendirme

Program geliştirme, döngüsel bir süreçtir. Değişimin kaçınılmazlığı, gereksinimlerin çeşitlenmesi ve programın dinamik bir yapıya sahip olması; sürekli geliştirilmesinin temel gerekçelerini oluşturmaktır. Bu aşama hangi aşamadır?

Programa süreklilik kazandırılması

Genel olarak eğitim kurumlarının çağın gereklerine uygun bireylerin yetiştirilip yetiştirilmediğini, bir diğer deyişle bireylere istendik davranışların kazandırılıp kazandırılmadığını; eğer kazandırılmamışsa nedenlerini bulmayı amaçlayan, bu amaçla değerlendirilecek programla ilgili verilerin toplanarak bilimsel ölçütlere göre yorumlanmasını içeren kapsamlı bir süreç olarak açıklanan durum hangisidir?

Program değerlendirme

Program değerlendirme süreci kaç aşamalıdır ve bunlar nelerdir?

1-) Planlama 2-) Uygulama 3-) Değerlendirme olmak üzere üç aşamalıdır.

Program değerlendirme çalışmalarının ilk basamağında yer alır. Bilimsel bir sürecin izlendiği bu süreçte; değerlendirme amacına karar verilerek
bağlamın tanımlanması, veri toplama yöntemlerine karar verilmesi, ölçme araçlarının hazırlanarak nasıl ve ne şekilde uygulanacağının belirlenmesi gibi (Wiles, 2016; Yüksel ve Sağlam, 2012; Ornstein ve Hunkins, 2009) kararların alınması söz konusudur. Bu aşama hangi aşamadır?

Planlama

Program değerlendirmenin bu aşamasında, planlama aşamasında alınan kararlar işe koşulur. Hazırlanan veri toplama araçları kullanılarak değerlendirilecek durumun anlaşılmasına yönelik veriler toplanır. Sonunda bir raporlaştırma işlemi yapılır. Bu aşama hangi aşamadır?

Uygulama

Program değerlendirmenin son aşamasıdır. Bu aşamasında değerlendirme süreci analiz edilir. Meta değerlendirme olarak da adlandırılan bu süreç, değerlendirmecilerin de öz değerlendirme yapmalarına olanak sağlaması açısından katkı sağlayıcı bir aşamadır. Değerlendirme Programın uygulanmasından sonra yapılan bir değerlendirme türüdür. Bu değerlendirme türü “Eğitim programı başarılı oldu mu?” sorusu üzerinden hareket eder. Bu amaçla bir eğitim programının her bir ögesi ya da bütünü üzerindeki toplam etkisi ile ilgili kanıtlar toplanır. Bahsedilen değerlendirme türü hangisidir?

Toplam değerlendirme

Bu değerlendirmeler, sistematik bir süreci içerir. Bu, değerlendirme için amaçların belirlenmesi; nerede, ne zaman ve kim tarafından yapılacağına karar verilmesi; süreçte kullanılacak tüm veri toplama araçlarının geçerliği ve güvenirliğinin incelenmesi anlamına gelir. Bu değerlendirmeler, yapılandırılmış bir değerlendirme türüdür ve süreç hakkında uzmanlık gerektirir. Bahsedilen değerlendirme türü hangisidir?

Formal değerlendirme

Bu değerlendirme ise sistematik olmayan bir özellik taşır. Bu, çoğunlukla günlük yaşamda karşılaşılan olaylarda ortaya çıkar ve öznel bir nitelik taşıma durumu söz konusudur. Ancak bu kesinlikle değersiz, geçersiz bir değerlendirme türü olarak da düşünülmemelidir. Burada özellikle deneyimler, içgüdüler oldukça önemli verilerdir. Bazı durumlarda formal değerlendirmeye göre daha hızlı bir biçimde veriye ulaşma söz konusudur. Bahsedilen değerlendirme türü hangisidir?

İnformal değerlendirme

Değerlendirme, amacı yönünden kaça ayrılır ve bunlar nelerdir?

1-) Biçimlendirici  2-) Toplam Değerlendirme olmak üzere ikiye ayrılır.

Geliştirilen programın özellikle ilk aşamalarında durumun gözden geçirilmesi amacıyla yapılır. Bu değerlendirme sürekli, ayrıntılı ve konuya özgü bilgilendirme sağlar. Programın niteliğinin artırılmasının amaçlandığı bu değerlendirme, program tamamlanmadan, diğer bir deyişle çok geçmeden sorunlara müdahale edilmesine olanak sağlar. Bu değerlendirme türü hangisidir?

Biçimlendirici değerlendirme

Program değerlendirme türleri biçimsel olarak kaça ayrılır ve bunlar nelerdir?

1-) Formal  2-) İnformal Değerlendirme olarak ikiye ayrılır.

Bu yaklaşım, programın hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedefler doğrultusunda gerçekleşen çıktıların değerlendirilmesini temel almaktadır. Burada önceden belirlenen hedefler ile hedeflerin gerçekleşme düzeyini belirleyen ölçme sonuçları karşılaştırılarak durum tanımlanmaya çalışılır. Hangi tür değerlendirmeden bahsedilmiştir?

Hedefe dayalı değerlendirme

Fitzpatrick ve arkadaşları (2004) tarafından geliştirilen program değerlendirme çalışmaları yapılmaktadır. Bunlar kaç tanedir ve hangileridir?

1-) Hedefe Dayalı Değerlendirme
2-) Yönetime Dayalı Değerlendirme
3-) Uzman Odaklı Değerlendirme
4-) Tüketici / Yararlanıcı Odaklı Değerlendirme
5-) Katılımcı Odaklı Değerlendirme olmak üzere beş çeşittir.

Kirkpatrick; toplam değerlendirmenin tepkiler, öğrenme, transfer etme, sonuçlar açısından dört düzeyinin olduğunu ifade eder. Buna göre toplam
değerlendirmenin dört aşamasında irdelenen durumlar ve sorulan sorular hangileri olmalıdır?

Birinci düzeyinde, öğrencilerin uygulanan programa nasıl tepki gösterdikleri üzerine odaklanılır.

İkinci düzeyde, değerlendirmeciler programın hedef ve kazanımlarının gerçekleşip gerçekleşmediğine ilişkin veri toplarlar.

Üçüncü düzeyde yine değerlendirmeciler tarafından programı deneyimleyen kişilerin görüş ve tutumlarını belirlemeye yönelik sorular sorarlar.

Son düzey ise en zorlu basamak olarak değerlendirilir. Çünkü bir programın sonuçlarına hemen ulaşılamaz.

Bu yaklaşım, yöneticilere ya da program liderlerine bilgi sunmaya odaklanan bir nitelik taşır. Bu yaklaşım, program değerlendirme sürecinde elde edilen bilgilerin özellikle karar vericiler, müdürler vb. yönetim basamağında yer alan kişilerce daha etkili kullanılabileceğini savunur. Dolayısıyla burada önemli olan yöneticilerin kararlarıdır. Bahsedilen değerlendirme yaklaşımı hangisidir?

Yönetime dayalı değerlendirme

En eski ve en çok kullanılan yaklaşımlarından biridir. Programın niteliğine o program konusundaki uzman ya da uzmanların karar vermesine odaklıdır. Örneğin eğitim kurumlarında gerçekleştirilen akreditasyon çalışmaları, proje değerlendirme jürileri ya da hakem kurulları, programı yerinde değerlendiren uzmanların uygulamaları bu yaklaşıma örnek gösterilebilir.

Uzman odaklı değerlendirme

Bu yaklaşım eğitim programları, çalıştaylar, hizmetiçi eğitimler, eğitim materyalleri gibi ürün ve hizmetler hakkında bilgi toplamakla yükümlü birey ya da bağımsız kuruluşlar tarafından geliştirilen ve desteklenen bir yaklaşımdır. Dolayısıyla geliştirilecek ürün ve hizmetlerden yararlananların değerlendirme pozisyonunda olmasına dayanır. Burada öncelik verilen değerlendiricinin beklentisidir. Hangi değerlendirme türünden bahsedilmiştir?

Tüketici / Yararlanıcı Odaklı Değerlendirme

Bu değerlendirme yaklaşımında paydaşların, bir diğer deyişle programla ilgisi olanların değerlendirmeye yardım etmek üzere sürece katılması söz
konusudur. Çoğulcu bir bakış açısını yansıtması, programın çok yönlü değerlendirilmesine önemli katkılar sağlar. Örneğin bir programın değerlendirilmesinde öğrencilerin, öğretmenlerin, yöneticilerin ve / veya ailelerin katılması programın farklı açılarından ele alınmasına katkı sağlar. Bu değerlendirme tür hangisidir?

Katılımcı Odaklı Değerlendirme